Ấm Nhất xưởng qua các thời kỳ
Khi nhắc đến ấm Xưởng Công Nghệ Tử Sa hay ấm Nhất Xưởng, nhiều người mới chơi có thể cảm thấy lạ lẫm. Trong khi đó, những vị sưu tập thâm niên lại có những cảm nhận và quan điểm khác nhau. Với những người có yêu cầu khắt khe về kỹ thuật chế tác, những chiếc ấm từ Xưởng Công Nghệ Tử Sa đôi khi khó có thể làm hài lòng. Tuy nhiên, đối những vị thuần túy chú trọng đến chất đất, nguyên liệu và yêu thích phong cách thô sơ, mộc mạc cổ điển, thì dòng ấm này lại là một thể loại rất thích hợp.
Lịch sử hình thành Xưởng Công Nghệ Tử Sa
Vào năm 1955, một nhóm gồm bảy vị lão nghệ nhân đã tập hợp các nghệ nhân chế tác ấm tử sa dân gian và khắc gốm. Những người đó là Ngô Vân Căn, Bùi Thạch Dân, Nhậm Kim Đình, Vương Dần Xuân, Chu Khả Tâm, Cố Cảnh Chu và Tưởng Dung. Họ đã cùng nhau thành lập Hợp Tác Xã sản xuất tử sa Nghi Hưng. Đây là tiền thân của Xưởng Công Nghệ Tử Sa sau này.
Đến năm 1958, 28 xưởng tử sa tư nhân nhỏ đã hợp nhất thành một xưởng Công nghệ Tử sa chung. Xưởng này hoạt động dưới hình thức quốc doanh hoá. Suốt 40 năm hoạt động liên tục, đến năm 1998, xưởng đã chính thức chuyển sang hình thức dân doanh.
Hiện tại, Xưởng Công Nghệ Tử Sa vẫn còn hoạt động. Nhưng nó đã qua cái thời nhiệt huyết, tận tụy, cống hiến, truyền thừa vì tử sa của các đại sư, nghệ nhân. Tuy nhiên, nó vẫn là một biểu tượng huyền thoại đối với những người đam mê và sưu tầm ấm tử sa.
Quá trình phát triển và thành tựu
Trong suốt 40 năm, từ vài chục nghệ nhân kỳ cựu ban đầu, xưởng đã phát triển mạnh mẽ, thu hút nhiều đồ công mới. Đến nay, không ít trong số nghệ nhân đó đã trở thành những vị đại sư, những viên công nghệ mĩ thuật sư cấp cao. Trong khoảng thời gian này, đã có vài triệu chiếc ấm tử sa các loại đã tạo ra. Có rất nhiều chiếc đã bị hư hỏng bởi chiến tranh, thiên tai và sự bất cẩn của con người,…Tuy nhiên, dù có mất mát, vẫn còn lại 50% số lượng sản phẩm quý giá đối với những người yêu thích sưu tầm.
Cách nhận biết dòng ấm Nhất xưởng
Để nhận biết và phân biệt về dòng ấm Nhất Xưởng là điều không phải dễ dàng. Nhưng qua sự nghiên cứu của các bậc sưu tập lão làng trước, có thể rút ra một số đặc điểm nổi bật. Những đặc điểm giúp việc phân biệt dòng ấm này, cụ thể như sau:
1. Nguyên liệu đất
Mỗi thời kỳ đều có nguyên liệu đất đặc trưng riêng. Nhu cầu ngày càng cao, trong khi nguồn cung không đủ cầu. Mỗi dòng nguyên liệu đều có hạn nhất định. Nhưng có 1 điểm chung là: NGUYÊN LIỆU DÙNG ĐỂ SẢN XUẤT ẤM NHẤT XƯỞNG ĐẠI ĐA SỐ ĐỀU ĐƯỢC KHAI THÁC TỪ GIẾNG ĐẤT SỐ 4.
2. Tạo hình
Các thiết kế và tạo hình ấm Nhất Xưởng chủ yếu do các đại sư danh tiếng đảm nhận. Một số ít ấm có thể được chế tác theo yêu cầu riêng của thương gia. Nhưng phần lớn đều tuân theo những mẫu mã đã được định hình bởi các nghệ nhân tài ba.
3 . Lò Nung
Trong thời kỳ đầu, ấm tử sa được nung bằng củi truyền thống. Sau đó, việc sử dụng dầu nặng để nung ấm bằng lò đường hầm đã trở thành phương pháp chủ yếu. Tuy nhiên, phương pháp này gây ra tác động xấu đến môi trường. Đến năm 2002, lò nung đường hầm đã bị ngừng hoạt động và phá hủy. Sự kiện này đã đánh dấu bước chuyển mình trong quy trình sản xuất ấm tử sa.
4. Kỹ thuật chế tác
Đại đa số thuộc hàng thương phẩm nên phần lớn ấm đều không được chỉnh chu tuyệt đối, không đủ tinh tế. Nhược điểm thường thấy là ấm chỉ được nung 1 lần, nên nắp ấm lỏng, không được khít khao.
5 . Triện ấm
Triện ấm Tử Sa cũng thay đổi theo từng thời kỳ. Các triện ấm từ Trung Quốc Nghi Hưng, Kinh Khê Huệ Mạnh Thần Chế, Kinh Khê X1 Chế mang những đặc trưng riêng. Đến những triện xuất khẩu sang các quốc gia như Đài Loan, Thái Lan, Hồng Kông,… cũng có nét đặc trưng riêng biệt.
6 . Kỹ thuật khắc gốm
Khắc gốm là một kỹ thuật tinh xảo trong sản xuất ấm tử sa. Ban đầu, chỉ có một tổ khắc. Nhưng theo thời gian, nhiều lớp nghệ nhân đã tham gia, tạo ra các phong cách, đao pháp riêng biệt. Nếu bạn quan sát kỹ, bạn có thể nhận biết được phong cách của các nghệ nhân qua từng chi tiết nhỏ của ấm.
Tóm tắt các giai đoạn phát triển ấm Nhất Xưởng qua các thời kỳ
Dưới đây là tóm tắt các giai đoạn phát triển của ấm Nhất Xưởng qua các thời kỳ.
Giai đoạn ấm Nhất xưởng từ năm 1977 đến năm 1997
Theo nhiều ý kiến, thời kỳ được coi là chuẩn xác nhất của dòng ấm này kéo dài từ 1977 – 1997, chia thành 4 giai đoạn chính. Cụ thể như sau:
Giai đoạn 1 (1977 – 1982)
Đặc trưng của thời kỳ này là tem lục hình elip. Nổi bật với các triện như Trung Quốc Nghi Hưng, Kinh Khê Huệ Mạnh Thần Chế, Kinh Khê X Chế. Các nguyên liệu đất thường được sử dụng nhiều như là Thanh Thủy Nê, Tử Nê, Tiểu Hồng Nê, số ít Đoàn Nê và Lục Nê. Đáng được chú ý nhất đó là nguyên liệu “Bánh Tổ”.
Giai đoạn 2 (1983 – 1987)
Đây được gọi là thời kỳ “Không Tem”. Thời kỳ này rất nhiều tinh phẩm hủ yếu xuất khẩu sang Hồng Kông, Đài Loan và một số quốc gia khác. Triện ấm chủ yếu là những chiếc triện nghệ nhân hình vuông rất nhỏ như Song Ngư Hồ Nghệ, Kinh Khê X Chế,… Nguyên liệu đất chủ yếu bao gồm Hắc Tinh Thổ, Hồng Nê, Đoàn Nê, Lục Nê.
Giai đoạn 3 (1987 – 1992)
Thời kỳ của tem trắng và tem vuông tròn. Triện thường thấy nhất trong giai đoạn này là triện của các đồ công. Ngoài Hồng Nê, Đoàn Nê, đặc sắc nhất của thời kỳ này là nguyên liệu đất “Bính Tử Nê”.
Giai đoạn 4 (1993 – 1997)
Giai đoạn cuối của Nhất Xưởng với việc sử tem lazer để phòng chống hàng nhái. Tuy nhiên, thời kỳ này ấm cũng không có gì nổi bật. Nguyên liệu đất không đạt bằng những thời kỳ trước.
Đó là thời kỳ Nhất Xưởng từ năm 1977 – 1997, nhưng một câu hỏi đặt ra rằng: “Trong khoảng thời gian từ khi Nhất Xưởng chính thức thành lập vào năm 1958 đến trước năm 1977, liệu có phải là giai đoạn “trống” không sản xuất ấm?”
Giai đoạn ấm Nhất xưởng từ năm 1958 đến trước năm 1977
Thực tế, trong giai đoạn này, việc chế tác ấm vẫn diễn ra nhưng bị ảnh hưởng nặng nề bởi bối cảnh chính trị lúc bấy giờ. Các nghệ nhân chỉ có thể tạo ra những sản phẩm mang tính phổ thông. Thiết kế của chúng khá đơn giản và chưa đạt được sự tinh tế. Đây là khoảng thời gian mà các tác phẩm thường mang nét thô mộc, chưa phản ánh hết tay nghề và sự sáng tạo của người thợ.
Từ khi Nhất Xưởng chính thức thành lập vào năm 1958 đến năm 1976, có hai giai đoạn đáng chú ý:
Giai đoạn Thời kỳ Cách mạng văn hoá (1966 – 1976)
Đây là giai đoạn tối tăm và khủng hoảng nhất đối với nền văn hoá nghệ thuật của Trung Quốc từ trước đến giờ. Vì chịu sự áp đặt và ép buộc của thế lực Đảng nên hầu hết các sản phẩm làm ra đều có tinh thần về Đảng và chủ đề yêu nước. Các ý tưởng thiết kế mới mẻ đều bị hạn chế. Nguyên liệu đất chủ yếu là Thanh Thủy Nê, Tiểu Hồng Nê, Chu Nê.
Giai đoạn Thời kỳ Tiền cách mạng văn hoá (Trước 1966)
Thời kỳ này sản xuất ấm tử sa còn rất ít. Chủ yếu là những ấm Danh Gia, thích hợp trong đời sống hằng ngày.
Chính vì bối cảnh lịch sử, hoàn cảnh sản xuất đặc thù, nên hai giai đoạn này không được liệt vào dòng ấm Nhất Xưởng mà các nhà sưu tập thường hay sưu tầm.
Làm thế nào để nhận biết và lựa chọn đúng ấm Nhất xưởng?
Việc nhận biết và chọn đúng dòng ấm Nhất Xưởng nhất định phải thông qua những đặc điểm kỹ thuật riêng biệt. Tuy nhiên, hiện nay, ở Việt Nam còn thiếu tài liệu thực tế, thiếu các mẫu ấm để bạn có thể cầm tận tay nhìn tận mắt, dễ dàng học hỏi và nhận diện chính xác. Rất hy vọng sẽ có một buổi offline, tập hợp các tín đồ đam mê sưu tầm ấm Nhất Xưởng. Đây sẽ là cơ hội tuyệt vời để trao đổi, học hỏi và chia sẻ kiến thức.
By TSTN
Giới thiệu một số ấm tử sa đẹp tại TỬ SA TRÂN NGOẠN
- X là họ của người đứng đầu nhóm đào tạo ↩︎