Mục số tử sa là gì? Cách hiểu đúng để chọn ấm tử sa chuẩn đất

Trong thế giới ấm tử sa, người chơi thường bàn đến dáng ấm, triện chương hay danh thợ, nhưng có một yếu tố căn cốt lại dễ bị bỏ qua: mục số tử sa. Đây chính là chỉ số phản ánh độ thô – mịn của đất.

Mục số ảnh hưởng trực tiếp đến cấu trúc thai ấm, khả năng thở của đất và cảm giác sử dụng lâu dài. Hiểu đúng mục số tử sa là bước đầu giúp người chơi phân biệt được đất thật – giả, đất cổ – đất hiện đại. Từ đó, việc chọn ấm phù hợp với nhu cầu pha trà cũng trở nên chính xác hơn.

Mục số tử sa là gì?

Mục số tử sa (目数) là thuật ngữ dùng để chỉ cỡ sàng của đất tử sa. “Mục” chính là mắt lưới của rây.

• Mục số càng cao, mắt lưới càng nhỏ, đất càng mịn.
• Mục số càng thấp, mắt lưới càng lớn, hạt đất càng thô.

Mục số còn được gọi là mã số đất, là chỉ tiêu quan trọng để đánh giá độ thô – mịn của nguyên liệu trước khi luyện ấm.

Đối chiếu kích thước lỗ sàng và số mục (một phần):

• Lỗ sàng 0,710 mm → 24 mục
• Lỗ sàng 0,600 mm → 30 mục
• Lỗ sàng 0,500 mm → 35 mục
• Lỗ sàng 0,425 mm → 40 mục
• Lỗ sàng 0,355 mm → 45 mục
• Lỗ sàng 0,300 mm → 50 mục
• Lỗ sàng 0,250 mm → 60 mục
• Lỗ sàng 0,212 mm → 70 mục
• Lỗ sàng 0,180 mm → 80 mục
• Lỗ sàng 0,150 mm → 100 mục
• Lỗ sàng 0,125 mm → 120 mục

Vì sao mục số tử sa ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng ấm?

Mục số tử sa quyết định cấu trúc lỗ khí trong thai ấm.

• Đất mục thấp có hạt lớn, độ rỗng cao, khả năng hút và nhả nước tốt, ấm “thở” rõ.
• Đất mục cao có hạt mịn, cấu trúc chặt, bề mặt phẳng, độ hút nước thấp hơn.

Thực tế cho thấy, ấm tử sa hiện đại có độ hút nước chỉ bằng chưa đến 1/3 so với ấm tử sa thời kỳ sớm. Nguyên nhân là do đất được sàng quá mịn và đồng nhất. Điều này khiến ấm nhìn đẹp hơn, nhưng cảm giác nuôi trà và chiều sâu thổ khí thường kém hơn đất cổ.

Nhận biết mục số tử sa qua bề mặt ấm

Quan sát bề mặt là cách trực quan nhất để cảm nhận mục số tử sa.

• Đất mịn cao: bề mặt phẳng, đều, nhẵn, ít biến động thị giác.
• Đất thô vừa: có hạt lấm tấm, kích thước không đồng đều, một số hạt nhô nhẹ sau nung.

Với ấm làm từ đất thô truyền thống, bề mặt sẽ thay đổi theo thời gian. Nhờ trà thấm và tay người ma sát, ấm dần trở nên nhuận và sâu. Chất cảm già dặn, thường được ví như hiệu ứng vỏ lê.

Xem thêm: Mục số của Tử Sa có ý nghĩa và ảnh hưởng như thế nào ?

Mục số tử sa theo các giai đoạn lịch sử

Sự khác biệt về mục số tử sa phản ánh rõ quá trình phát triển kỹ thuật luyện đất qua từng thời kỳ:

• Thời Minh (26 – 35 mục):
  Đất chứa nhiều hạt cát thô, cảm giác ráp. Mục số thấp khiến cấu trúc thai ấm xốp, độ thở mạnh, nhưng hình thức chưa tinh.

• Cuối Minh – đầu Thanh (khoảng 35 mục):
  Đất mới ra lò khô, sần, nhưng khi nuôi trà, bề mặt chuyển nhanh sang trạng thái mịn, nhu hòa, ánh bóng kín đáo. Đây là giai đoạn được giới chơi ấm đánh giá rất cao.

• Thanh trung kỳ (55 – 60 mục):
  Đất được sàng kỹ hơn, hạt mịn hơn, nhưng do hỏa lực lò nung suy yếu, màu ấm thường khô, thiếu độ nhuận, nên nhiều ấm được trang trí thêm bằng men.

Một số dòng đất và đặc điểm hạt

• Đoạn nê: nền vàng kim, xen hạt mực và nâu đỏ, kèm hạt vàng nhạt hơi trong, hạt nằm phẳng trong đất, không gồ.
• Hồng nê: hạt mịn, thai tơi, sắc đỏ hải đường, bề mặt có cảm giác mềm, mượt, hơi giống chất mỡ đông.

Có phải mục số càng cao thì đất càng tốt?

Đây là hiểu lầm phổ biến. Mục số tử sa không phải càng cao càng quý, mà quan trọng là phù hợp.

• Đất quá mịn dễ đẹp mắt, nhưng giảm thổ khí.
• Đất thô vừa giữ được độ thở, giúp trà bộc lộ tầng hương tốt hơn khi dùng lâu dài.

Người chơi ấm lâu năm thường ưu tiên đất có mục số trung bình, hạt không đồng đều tuyệt đối, vì đó là dấu hiệu của đất có chiều sâu.

Xem thêm: Đất tử sa có thật sự hiếm?

Kết luận

Mục số tử sa không chỉ là con số kỹ thuật, mà là chìa khóa để hiểu cấu trúc đất, lịch sử chế tác và giá trị sử dụng của một chiếc ấm. Khi hiểu đúng bản chất của mục số, người chơi sẽ không bị đánh lạc hướng bởi bề mặt quá trơn láng. Thay vào đó, họ biết trân trọng những chiếc ấm có hạt đất sống. Đó là những chiếc ấm có thể đồng hành cùng trà theo năm tháng.

TSTN tổng hợp và dịch