Trà đạo Việt Nam: Hồn dân tộc trong từng chén trà

Trà đạo Việt Nam, như một làn gió quê mộc mạc, không phô trương lễ nghi như trà đạo Trung Hoa, mà đậm chất giản dị, sâu lắng. Mỗi chén trà là một câu chuyện, một mảnh hồn Việt, kết nối con người với đất trời và nhau. Hãy cùng Tử Sa Trân Ngoạn bước vào hành trình khám phá nét đẹp độc đáo của trà đạo Việt.

Khởi nguồn văn hóa trà đạo Việt Nam

Cây chè đã xuất hiện trên đất Việt từ hàng ngàn năm trước. Người Việt cổ, đặc biệt là ở vùng trung du và miền núi đã bắt đầu hái lá chè hoang dã. Khi đó, lá chè được sử dụng làm thức uống giải khát hoặc làm thảo dược. Chính sự tồn tại của những cây chè shan tuyết cổ thụ ở Tây Bắc là minh chứng cho sự hiện diện lâu đời trà tại Việt Nam.

Từ thế kỷ 3 – 4, giao lưu với Trung Hoa thời Đường – Tống đã mang đến những ảnh hưởng mới. Người Việt học cách chế biến và thưởng thức trà tinh tế hơn, nhưng biến đổi để phù hợp với lối sống mộc mạc. Trong thời Bắc thuộc (111 TCN – 939), trà dần phổ biến trong tầng lớp quan lại, rồi lan tỏa xuống dân gian, trở thành thức uống gắn kết cộng đồng.

Qua các triều đại Lý, Trần, Lê, trà không chỉ có mặt trong cung đình mà còn là biểu tượng của lòng hiếu khách. Trà hiện diện trong mọi tầng lớp xã hội, thể hiện sự giao lưu và gắn kết giữa con người với nhau.

Ngày nay, thú vui thưởng trà vẫn được người Việt trân trọng như một nét đẹp truyền . Việt Nam tự hào sở hữu những vùng trà danh tiếng như Thái Nguyên, Hà Giang, Lâm Đồng, nơi sinh ra những loại trà đặc sắc, độc đáo.

Nghệ thuật thưởng trà

Trong văn hóa trà Việt, có câu nói quen thuộc: “Chén trà là đầu câu chuyện”. Câu nói này không chỉ là lời mời mọc mà còn là cách con người ta mở lòng với nhau. Vì thế, nghệ thuật pha trà không thể qua loa.

Một chén trà ngon cần sự tinh tế từ người pha. Nước phải đúng độ, ấm phải được tráng nóng, và trà phải được “đánh thức” nhẹ nhàng. Mỗi bước, dù nhỏ, đều góp phần tạo nên dư vị sâu lắng cho người thưởng thức. Đó cũng giống như cuộc trò chuyện vừa mới bắt đầu.

1. Nguyên tắc pha trà

Trà đạo Việt Nam mang phong vị mộc mạc, chan hòa với nếp sống dân tộc. Tuy không cầu kỳ như những trường phái trà khác, người Việt cũng có những quy tắc tinh tế trong cách pha và thưởng trà. Những quy tắc này được đúc kết qua câu nói: “Nhất thủy – Nhì trà – Tam bôi – Tứ bình – Ngũ quần anh”:

“Nhất thủy” – nước là linh hồn của ấm trà.

Nước pha trà không thể tùy tiện. Xưa kia, người sành trà chỉ dùng nước mưa giữa trời, nước suối trên núi cao hay sương mai đọng trên lá. Ngày nay, người yêu trà chọn nước giếng sâu, nước tinh khiết.

Nước sau khi đun sôi sẽ được để nguội đến khoảng 75 – 90 độ C, tùy từng loại trà. Nước tốt giữ được hương trà, không làm mất vị ngọt hậu và hương thanh vốn có.

“Nhì trà” – chọn trà là chọn cái thần trong chén.

Trà ngon cần hội đủ năm yếu tố: sắc, thanh, khí, vị, thần. Màu nước phải thanh khiết, mùi hương tự nhiên, vị chát nhẹ rồi ngọt dần ở cổ họng. Nhưng vượt trên cả là “thần” là cảm giác lưu luyến, gợi mở tâm tư người uống, để một chén trà không chỉ là vị giác mà còn là cảm xúc.

“Tam bôi” – chén trà cũng là cách tỏ lòng.

Chén trà dùng vừa tay, vừa miệng, đủ số lượng cho người thưởng trà. Trước khi rót, chén cần được tráng nước sôi để ấm đều, tránh sốc nhiệt và giữ nguyên hương vị. Rót trà đều tay, không phân biệt sang hèn – một hành vi giản dị nhưng chứa đựng đạo lý.

“Tứ bình” – ấm pha là người giữ lửa.

Người Việt chuộng ấm đất nung, nhất là ấm Tử Sa. Ấm phải giữ nhiệt tốt, không lẫn mùi, không thấm dầu. Một chiếc ấm dùng lâu, càng ngày càng nhuận hương, giống như tri kỷ – càng gắn bó, càng đậm đà.

“Ngũ quần anh” – trà ngon cần bạn hiền.

Thưởng trà lý tưởng không phải một mình. Phải có bạn hiền, người tri kỷ, cùng đàm đạo, cùng lặng thinh. Chén trà khi ấy không chỉ thơm – mà còn trở thành cầu nối của tâm hồn, của nghĩa tình.

Bên cạnh đó, nghệ thuật pha trà còn cần đủ các bước: làm nóng ấm chén, đong trà, đánh thức trà, hãm trà đúng nhiệt, rồi rót trà đều tay. Từng công đoạn đều yêu cầu sự tinh tế và tĩnh tâm tạo nên khoảnh khắc an nhiên giữa đời thường.

Xem thêm: Nghệ thuật rót trà mời khách

2. Dụng cụ pha trà

Để có một chén trà ngon, không thể thiếu những dụng cụ chuyên biệt – từ ấm chén, khay trà, hũ trà cho đến các vật dụng phụ trợ như gắp, lọc, khăn trà. Mỗi món tuy nhỏ, nhưng đều góp phần tạo nên sự trọn vẹn của một buổi trà đạo, từ hương vị cho đến cảm xúc.

Ấm trà

Ấm trà là dụng cụ quan trọng bậc nhất. Một chiếc ấm tốt không chỉ giữ nhiệt đều mà còn “nuôi hương” trà. Điều này giúp vị trà càng thêm đậm đà theo thời gian sử dụng. Người yêu trà Việt thường lựa chọn các loại ấm gốm truyền thống như ấm Tử Sa trứ danh bởi khả năng giữ vị, ấm Bát Tràng mang nét giả cổ, hoặc ấm sành, gốm thủ công giản dị mà mộc mạc.

Chén trà

Chén trà thường có hai loại: chén tống và chén quân. Chén tống dùng để rót trà từ ấm ra. Nó giúp phân đều nước trà cho các chén nhỏ và giữ ổn định hương vị, nhiệt độ.

Chén quân là những chén nhỏ, vừa tay, vừa miệng. Đây là nơi người thưởng trà cảm nhận rõ nhất mùi, vị và độ ấm. Một bộ chén tốt cần sự đồng điệu về chất liệu, màu sắc và độ dày mỏng. Điều này giống như một bản hòa âm hoàn chỉnh, nâng niu từng giọt trà.

Khay trà

Khay không chỉ là nơi đặt các dụng cụ mà còn góp phần tạo nên không gian trang nhã cho bàn trà. Từ khay tre thủ công, khay gỗ sơn mài đến khay thủy tinh hiện đại, mỗi chất liệu đều mang phong cách riêng. Nó phù hợp với sở thích và không gian của người pha trà. Khay còn giúp gom lại nước tràn, giữ cho bàn trà luôn sạch sẽ. Điều này thể hiện sự tôn trọng trong pha trà và người đối ẩm.

Hũ đựng trà

Để trà không ẩm mốc, mất hương, người Việt xưa đã biết sử dụng hũ đất nung, hũ gốm, hoặc thủy tinh đậy kín. Mỗi hũ không chỉ là nơi chứa trà mà còn thể hiện gu thẩm mỹ, sự trân trọng đối với từng loại trà được cất giữ như gìn giữ một báu vật của thiên nhiên.

Bộ dụng cụ gắp và lọc trà

Dùng tay trực tiếp lấy trà hay chạm vào chén có thể làm mất vệ sinh, ảnh hưởng đến trải nghiệm. Vì thế, nghệ nhân pha trà luôn chuẩn bị bộ gắp trà, gắp chén, muỗng lấy trà và bộ lọc để đảm bảo sạch sẽ và trang trọng. Nhỏ mà không thừa – mỗi món đều góp phần thể hiện sự chỉn chu, tinh tế của người dâng trà.

Trà cụ phụ

Bên cạnh đó, còn có những trà cụ khác như ấm đun nước, ấm giữ nhiệt, khăn trà, chổi,… Tất cả đều phục vụ một mục đích tạo ra một chén trà trọn vị, đủ sắc, đủ hương, đủ tâm.

Xem thêm: Bộ trà cụ cơ bản gồm những gì? Công dụng của từng dụng cụ

3. Cách thưởng trà

Trước khi thưởng thức chén trà ngon, người thưởng trà cần học cách dâng trà. Hành động dâng trà với ngón giữa nâng đáy chén, ngón cái và trỏ đỡ miệng chén, được gọi là “tam long giá ngọc”. Đây là hành động thể hiện sự tôn trọng, cung kính đối với người nhận trà. Đáp lại, người thưởng trà nhận chén bằng hai tay, khẽ cúi đầu thể hiện sự trân trọng.

Với trà đạo Việt, mỗi loại trà mang trong mình một câu chuyện riêng. Trà ướp hương sen mang lại cảm giác mát mẻ, thanh tao của sương sớm trên đầm. Trà hoa lài nhẹ nhàng nhưng lại thanh khiết, sâu lắng. Một chén trà xanh với màu vàng ươm và vị chát nồng ấm lại mang đến cảm giác quen thuộc, tươi mát.

Xem thêm: Các loại trà ngon nổi tiếng tại Việt Nam

Thưởng trà không chỉ là thưởng thức hương vị trà, mà còn là cảm nhận sự tinh tế trong từng động tác pha trà của nghệ nhân. Chính sự am hiểu về trà, ấm chén và kỹ thuật pha trà đã giúp người nghệ nhân truyền tải trọn vẹn tinh túy của trà đến người thưởng thức.

4. Không gian thưởng trà

Trong văn hóa trà đạo Việt, chén trà luôn gắn liền với không gian và thời gian nhất định. Trà thường được dâng khi có khách. Đây là cách thể hiện sự tôn trọng của gia chủ đối với khách quý. Không gian thưởng trà có thể là phòng khách ấm cúng, sân vườn thoáng mát, hoặc góc nhỏ yên tĩnh trong ngôi nhà. Những không gian này không chỉ mang lại sự thư giãn mà còn tạo điều kiện để đàm đạo, chia sẻ những câu chuyện về cuộc sống.

Trà đạo Việt còn gắn liền với hình ảnh những quán nước xưa. Tại đó, ấm trà đất được ủ ấm, chén trà vàng ngọt, hoặc bóng mát dưới tán cây đa, bến nước. Đây là những không gian thưởng trà thân quen, mộc mạc nhưng cũng đầy ý nghĩa. Chúng tạo nên sự gắn kết tinh thần giữa con người với nhau. Chỉ với những yếu tố giản dị đó, trà đạo Việt Nam đã trở thành một môn nghệ thuật. Đây là một nền văn hóa độc đáo, dung dị và thấm đẫm tình người.

Kết luận

Trà đạo Việt Nam là một khúc nhạc dân tộc, giản dị mà sâu đậm, nơi mỗi chén trà kể những câu chuyện về đất trời và con người. Từ những quán nước ven đường đến bàn trà ấm cúng, trà Việt kết nối tâm hồn, gợi nhắc giá trị truyền thống. Hãy nhấp một ngụm trà, để cảm nhận hồn Việt trọn vẹn trong từng giọt hương.

By TSTN