Ai nói Cố Cảnh Chu không giỏi hoa khí? Chiêm ngưỡng những tác phẩm “hạng nặng” chứng minh đẳng cấp bậc thầy

Trong lịch sử nghệ thuật tử sa, Cố Cảnh Chu luôn được nhắc đến như một huyền thoại. Tên tuổi ông gắn liền với những mẫu quang khí trứ danh – giản phác, hùng hậu, nghiêm cẩn. Chính vì vậy mà nhiều người lầm tưởng rằng ông “xem thường” hoa khí, hoặc chỉ giỏi chế tác quang tố khí.

Tuy nhiên, sự thật hoàn toàn ngược lại. Cố Cảnh Chu hoàn toàn không xem nhẹ hoa khí. Ví như “Thúc Sài Tam Hữu” của Trần Minh Viễn hay “Mai Đoạn Ấm” của Dương Phượng Niên, ông đều hết mực tán thưởng. Trong giai đoạn đầu sáng tác, ông cũng nhiều lần làm các loại hoa khí như thủy ngung hình gương sen và nhiều món văn chơi, đồ trưng bày khác. Những tác phẩm hoa khí dưới đây không chỉ chứng minh kỹ nghệ toàn diện của Cố lão, mà còn cho thấy nội lực nghệ thuật sâu thẳm của một đại sư chân chính.

Ai nói Cố Cảnh Chu không giỏi hoa khí?

Theo hồi ức của đồ đệ Chu Khả Tâm là Phan Xuân Phương, ông từng viết trong một bản thảo rằng Cố Cảnh Chu “giỏi sáng tác quang tố khí”. Khi Cố lão đọc được thì tỏ vẻ không hài lòng, cho rằng chữ “giỏi” đặt cho ông không thích hợp. Trong lĩnh vực tử sa, bất kể là quang khí, hoa khí, văn chơi, đồ trưng hay chậu cảnh,… ông “không có gì là không tinh thông”.

Sự “tự tin có phần kiêu ngạo” ấy thực ra là biểu hiện của bản lĩnh nghệ thuật. Và có lẽ, khi xem những trọng khí dưới đây, chúng ta sẽ hiểu được nguồn cội của sự tự tin ấy đến từ đâu.

Những tuyệt tác hoa khí kinh thế của Cố Cảnh Chu

1. Bộ Thập Đầu Tùng Thử Bồ Đào

Sáng tác năm 1955 theo đơn đặt hàng của Đại lễ đường Nhân dân, bộ Tùng Thử Bồ Đào gồm mười món: một ấm, một tống, bốn chén, bốn đế.

Dáng khí cụ dựa trên truyền thống nhưng đồng thời hội tụ nhiều kỹ pháp tinh xảo, có thể nói đạt đến mức “khéo đến tuyệt luân”. Một bộ đủ cả mười món lại càng hiếm có, xứng danh tuyệt phẩm hàng đầu trong sự nghiệp chế ấm của Cố Cảnh Chu.

Khi cầm một chiếc “Tùng Thử Bồ Đào” trên tay, cảm giác nặng nề dường như tan biến, thay vào đó là sự sinh động và linh khí. Thưởng trà và ngắm nghía, thú vị vô cùng, dư vị khó quên.

Trong phiên đấu giá mùa thu 2015 tại Đông Chính Bắc Kinh, Dương Tử – Tổng giám đốc điều hành Tập đoàn Lực Thị, đồng thời là diễn viên – đã mua bộ “Trà cụ Tùng Thử Bồ Đào mười món” của Cố Cảnh Chu. Tính cả phí, giá bán cuối cùng lên đến 92 triệu RMB, lập kỷ lục cao nhất trong lịch sử đấu giá ấm tử sa Trung Quốc.

2. Ấm Song Tuyến Trúc Cổ

Ngày 17/5/2018, tại phiên đấu giá kỷ niệm tám năm của Hong Kong Zhongneng, chiếc Ấm Song Tuyến Trúc Cổ của bậc thầy Cố Cảnh Chu đã được bán với giá 31.119.900 RMB.

Phần đáy ấm dạng đĩa, thân ấm mô phỏng hình trống tre, hai đường chỉ chạy kép quanh thân tạo cảm giác đầy đặn, mạnh mẽ. Vai ấm hơi lõm, đường nét tròn trịa, tạo nên khí chất thanh nhã.

Vòi cong và quai tròn đều được tạo hình theo tiết tre; cổ ấm cao, nắp dùng kết cấu tử mẫu, phần nắp giả phối hợp tinh tế. Trên nắp đắp một nhánh tre cong làm nút cầm, từ đó vươn ra mầm non, sinh động và mạnh mẽ.

Đặc biệt, phần xử lý lá tre cực kỳ tinh xảo:

• Lá mới thanh thoát, mềm mại
• Lá tàn nằm vắt ngang, mang cảm giác “bị thời gian bào mòn” rất chân thực

Sự đối lập giữa lá mới và lá tàn tạo hiệu ứng thị giác nổi bật, hòa quyện đầy nghệ thuật. Toàn bộ khí cụ dùng đường tuyến làm yếu tố trang trí chủ đạo, thể hiện phong vận thanh tú mà cứng cáp, vừa mềm vừa mạnh, lại dày dặn đầy khí lực.

Năm ấy, tin tức về mức giá cao ngất của chiếc ấm này lan truyền khắp giới tử sa, hầu như ai cũng biết. Nhưng câu chuyện phía sau “Song Tuyến Trúc Cổ” thì rất ít người tường tận. Đây chính là chiếc ấm duy nhất của Cố Cảnh Chu không khắc ký danh.

3. Cửu Đầu Vịnh Mai

“Bộ Cửu Đầu Vịnh Mai” được sáng tác vào những năm 1970, giai đoạn Cố Cảnh Chu bước lên đỉnh cao sự nghiệp nghệ thuật. Đường nét bao quát của toàn bộ khí cụ vừa thanh nhã thoát tục, lại vừa thể hiện được tinh thần kiên cường, bất khuất của cành mai. Thân ấm có khí độ đầy đặn, hàm súc, thần thái sinh động.

Tác phẩm hội tụ đầy đủ hình – thần – thái, những yếu tố nghệ thuật cốt lõi của ấm tử sa, đồng thời thể hiện trọn vẹn phong cách mang dấu ấn cá nhân của Cố Cảnh Chu.

4. Tứ Phương Hồi Văn Trúc

Minh văn:
“Yêu nhất chính quân xua cơn buồn ngủ,
Bậc cao nhân văn nhã lại càng thêm thân.”

Chiếc ấm này thuộc dòng dáng cổ điển: thân ấm hình trống tre, hai đường chỉ chạy dọc thân, hình dáng phồng đầy, mạnh mẽ. Thân trên hơi vát, bụng dưới thu vào tạo thế vững chắc. Nắp ấm dạng tứ phương rút góc, núm nắp là dáng cầu tre. Đốt tre khỏe khoắn, lá tre thanh tú, mềm mại, thể hiện đầy đủ sự kết hợp giữa vẻ đẹp thanh nhã và phong thái chắc thực.

Hình dáng ấm cân đối, ung dung mà trang trọng, có khí thế lớn, vẻ đẹp cổ朴 mà sâu lắng. Tay nghề chế tác tinh xảo, nước chảy mượt mà. Đây được xem là một trong những tác phẩm đắc ý của bậc thầy Cố Cảnh Chu.

5. Ấm Mộc Qua

Minh văn:
“Trăng sáng soi qua rừng tùng, suối trong chảy trên đá.” – Nham Như tác

Chiếc ấm Mộc Qua hai màu này được tạo bằng đoạn nê và hồng nê. Trong cấu trúc tạo hình, Cố Cảnh Chu dùng hồng nê cho tay cầm và nắp ấm, tạo sự hài hòa cân xứng. Thân ấm màu vàng nhạt của đoạn nê kết hợp hài hòa với vòi và tay cầm.

So với thường thấy, lá quả và nắp được ông làm nhỏ hơn một chút, thân ấm tròn đầy, càng tăng vẻ tinh tế. Dùng kỹ pháp trang trí truyền thống: một mặt khắc họa sơn thủy, một mặt khắc thơ, tạo phong thái trang trọng, tao nhã và đậm chất văn hóa.

6. Ấm Cung Xuân Phỏng Cổ

Tác phẩm lấy hình dáng u bướu của gốc cây cổ thụ làm ý tưởng chủ đạo; vỏ cây sần sùi, vằn vện, họa tiết quấn xoắn tự nhiên. Nắp ấm tạo hình theo cuống quả. Màu đất vàng nâu, mộc mạc cổ kính. Thân ấm nhẹ, cầm thuận tay, nước rót mượt mà. Việc “hóa thân” một khối u xù xì của cây già thành ấm, mang đậm ý vị phản phác quy chân, trở về vẻ đẹp nguyên sơ.

7. Thủy Ngung Hình Măng

Chiếc bình hình măng này do Cố Cảnh Chu chế tác phỏng theo phong cách Trần Minh Viễn. Tác phẩm từng được nhầm tưởng là chính phẩm Trần Minh Viễn, và được sưu tầm như đồ thật. Sau này, Bảo tàng Nam Kinh mời chính Cố lão thẩm định, mới biết đây là tác phẩm thời kỳ đầu khi ông còn ở Thượng Hải, làm theo phong cách cổ nhân.

8. Nhóm 10 Tượng Tử Sa

Bộ tượng gồm mười nhân vật, được nghệ nhân Cố Cảnh Chu nặn hoàn toàn bằng tay, mỗi người thể hiện một cảnh tượng khác nhau.

• Một số cảnh tượng tiêu biểu
• Hai người ngồi đối diện bên bàn đá đánh cờ.
• Nghệ nhân ngồi xếp bằng, ôm cổ cầm.
• Người cuộn mình nằm đọc sách.
• Ngước nhìn trời cao, trầm tư suy nghĩ.
• Người cầm tẩu dài, lúc ngồi lúc nằm.
• Vác cuốc từ ruộng trở về.
• Mang nón lá trên lưng, ngắm nhìn phương xa.
• Chống gậy bước đi, gậy treo theo hành lý.

Mỗi nhân vật có thần thái riêng, dáng vẻ sinh động như thật. Kích thước tương đồng nhau, mỗi tượng chỉ hơn một centimet, vô cùng nhỏ nhưng tinh xảo. Nghệ nhân dùng các màu đất tử sa khác nhau để phân biệt trang phục, tóc, râu, đạo cụ. Nhìn kỹ có thể thấy ngũ quan rõ ràng, đường nét tinh vi, biểu cảm sống động. Tay nghề có thể gọi là tuyệt kỹ thần công, dụng tâm vô cùng tỉ mỉ.

Bộ tượng này từng thuộc sưu tập cũ của ông Vương Nhân Phụ. Không chỉ là biểu tượng cho tình hữu nghị giữa hai người, tác phẩm còn cho thấy trình độ điêu khắc nhân vật xuất sắc của Cố Cảnh Chu, phản ánh sự tinh luyện của ông trong nghệ thuật tử sa ở một lĩnh vực khác – một bộ sưu tập hiếm có và vô giá.

9. Đôi Tước Tôn Phỏng Trần Minh Viễn

Đôi bình thiên nga này từng được xuất bản trong cuốn “Trà Đạo Trung Quốc” (Đài Loan, 1989) và được ghi là tác phẩm thật của Trần Minh Viễn. Thực tế, đây là tác phẩm phỏng cổ thời kỳ đầu của Cố Cảnh Chu. Việc này được ghi lại ở trang 61 của sách “Bố y hồ tông – Cố Cảnh Chu truyện” của Từ Phong:

“Một ngày mùa hè, Cố Cảnh Chu theo lời dặn của Lang Ngọc Thư, mang hai chiếc bình thiên nga phỏng theo Trần Minh Viễn đến giao tại một trà quán ngoài khu thuê giới…”

Đôi bình mang hình thiên nga, cổ uốn cong hướng về phía trước, mắt sáng linh động, mỏ mở nhẹ; phần mặt tạo họa tiết vân mây cuộn, biểu cảm ngộ nghĩnh đáng yêu. Đôi cánh uốn cong mềm mại, đầy sức chuyển động. Dù nhìn tổng thể hay thần thái đều sống động như thật, cho thấy tay nghề của nghệ nhân đạt đến mức thâm hậu.

10. Thủy Ngung Hoa Phúc

Chậu nước này có dạng hình chữ nhật, kiểu dáng gợi hình ảnh chiếc thuyền buôn châu Âu cổ đại, hai đầu cong vểnh lên. Hai bên thành là họa tiết mây – dơi mang tính trừu tượng. Đáy có bốn chân, chạm khắc theo dạng họa tiết như ý, biểu trưng cho cát tường, như ý, phúc lộc tràn đầy.

Tạo hình mới lạ, phá vỡ phong cách truyền thống, giống như một món đồ mỹ nghệ tinh xảo. Sản phẩm được tạo bằng hồng nê tinh luyện, sắc đỏ nhuận, chất đất mịn màng.

Xem thêm: Khám phá dáng ấm Thạch Biều của Cố Cảnh Chu

Kết luận

Tuy phần lớn sáng tác của Cố Cảnh Chu là quang tố khí và nhờ đó ông được tôn xưng là “bậc tông sư”, nhưng những tác phẩm hoa khí còn sót lại của ông lại cho thấy tầm vóc toàn diện của một nghệ nhân bậc thầy.

Dù là quang khí hay hoa khí, cổ phác hay phỏng cổ, Cố Cảnh Chu đều đạt đến cảnh giới tinh xảo tuyệt luân. Đây chính là lý do ông trở thành tượng đài bất hủ trong thế giới tử sa.

TSTN tổng hợp và dịch