Trong Nham Trà, “chính nham”, “bán nham”, “châu trà” và “ngoại nham” nghĩa là gì?

Giữa dãy Đan Hà hùng vĩ của tỉnh Phúc Kiến, Nham Trà Vũ Di được xem là linh hồn của văn hóa trà Trung Hoa. Từ bao đời nay, danh trà này nổi tiếng bởi hương vị “nham cốt hoa hương” – sự giao hòa kỳ diệu giữa vị khoáng chất của núi đá và hương hoa tinh tế. Ẩn trong mỗi tách trà là câu chuyện về địa hình, thổ nhưỡng và linh khí đất trời Vũ Di. Chính nơi đây đã sản sinh nên “thần vận” độc nhất vô nhị của dòng Nham Trà.

Nền địa chất tạo nên hồn cốt của Nham Trà Vũ Di

Sách cổ có ghi:

“Trà Vũ Di mọc trên núi gọi là Nham Trà, mọc bên sông gọi là Châu Trà. Nham Trà là loại tốt nhất, Châu Trà đứng thứ hai; trong Nham Trà, trà vùng núi phía Bắc là thượng phẩm, phía Nam là thứ phẩm. Các ngọn núi ở phía Nam và Bắc lại được đặt tên theo từng vách đá nơi sản sinh ra chúng.”

Từ các ghi chép cổ có thể thấy rằng, từ rất sớm, trà ở núi Vũ Di đã được phân loại dựa trên môi trường tự nhiên nơi cây trà sinh trưởng, gồm có: “Nham”, “Châu”, và “Ngoại sơn”.

Núi Vũ Di là vùng núi đá dựng đứng, vách đá cheo leo, thung lũng sâu hun hút. Người dân tận dụng hốc đá, kẽ núi, xây bờ đá ven sườn để trồng trà. Họ gọi đó là phương pháp “thạch tọa tác pháp” – trồng trà như trong chậu đá. Có câu:

“Nham nham hữu trà, phi nham bất trà”

Nghĩa là “chỗ nào có đá là có trà, không có đá thì không có trà”. Từ đó cái tên “Nham Trà” ra đời.

Nền địa chất của Vũ Di gồm phiến diệp thạch, nghiên nham, thạch anh sa diệp thạch và hồng sa nham. Trên bề mặt phủ đất đỏ pha vàng. Người xưa truyền lại:

“Thượng giả sinh loạn thạch, trung giả sinh nghiên nham, hạ giả sinh hoàng thổ”

Câu nói này mang hàm ý, trà mọc giữa tầng đá vụn càng nhiều, phẩm chất càng cao. Chính nền đất giàu khoáng và giữ ẩm đặc biệt ấy đã nuôi dưỡng từng gốc trà, cho ra vị đậm đà, hậu ngọt dài và mang “nham vận” – linh hồn của Nham Trà Vũ Di, thứ hương vị mà không nơi nào có thể tái hiện.

Phân loại Nham Trà Vũ Di theo địa hình sinh trưởng

Người xưa tin rằng mạch khoáng trong lòng núi đã trao cho Nham Trà một linh khí thiêng liêng. Mỗi loại mang một tầng hương, một sắc vị riêng. Chúng như bốn nốt nhạc tạo nên bản giao hưởng của đất trời Vũ Di – nơi thiên nhiên và con người hòa làm một.

Chính Nham

“Chính nham” là vùng đất tinh túy nhất, nơi sinh ra những loại trà cao quý bậc nhất của Vũ Di. Khu vực này có diện tích khoảng 72 km², gồm 36 ngọn núi và 99 vách đá nổi tiếng như Thiên Tâm Nham, Mã Đầu Nham, Tam Ngưỡng Phong, Thủy Liên Động,… Đây cũng là những thắng cảnh nổi tiếng nhất của núi Vũ Di.

Trà ở đây có “nham vận” (vị đá) chuẩn mực, hậu vị ngọt rõ rệt, hương thơm đậm đà. Địa hình thuộc kiểu Đan Hà, vách đá dựng đứng, mùa hè ít nắng, mùa đông tránh gió lạnh, khe núi có dòng nước ngầm nhỏ, thảm thực vật phong phú.

Đất chủ yếu là đá sa thạch đỏ tím, đã phong hóa, tơi xốp, thoáng khí, thoát nước tốt. Giàu kali, mangan, độ chua vừa phải, được xem là vùng đất tốt nhất để trồng cây trà Vũ Di. Trong đó, “Tam khanh lưỡng gián” là những vùng Chính nham nổi tiếng nhất, có lịch sử làm trà lâu đời và cho ra loại trà thượng hạng, gồm:

• Huệ Viện Khanh (慧苑坑)
• Đại Khẩu Khánh (大坑口)
• Ngưu Lan Khánh (牛栏坑)
• Lưu Hương Gián (流香涧)
• Ngộ Nguyên Gián (悟源涧)

Xem thêm: Giải mã sự phức tạp của hương, vị và đạo trong Nham trà

Bán Nham

Bán Nham là khu vực nằm ngoài vùng lõi danh thắng, nhưng vẫn thuộc địa phận núi Vũ Di. Địa hình nơi đây là đồi thấp và bán sơn địa, nằm giữa cấu trúc Đan Hà hùng vĩ và thung lũng sông êm ả. Đất đỏ tầng dày, khá dính, tầng đất mỏng, chứa nhiều nhôm, ít kali, độ chua cao. Các khu nổi tiếng gồm Thanh Sư Nham (青狮岩), Bích Thạch Nham (碧石岩).…

So với Chính nham, hàm lượng sỏi đá trong đất của Bán nham ít hơn, vì vậy hương vị trà kém hơn một chút. Tuy nhiên, nhờ kỹ thuật chế biến tinh xảo, trà Bán nham vẫn có mùi thơm và vị khá ổn định, chỉ là độ sâu và “nham vận” không rõ bằng Chính nham.

Nếu đất Chính Nham pha nhiều đá, giàu khoáng, thì đất Bán Nham là một nửa đất, một nửa đá. Chính sự khác biệt ấy tạo nên một “bản hòa âm” riêng của địa chất và khí hậu.

Bán Nham được xem là sự dung hòa giữa thiên nhiên và bàn tay con người – nơi vẫn giữ được phong vị đặc trưng của Nham Trà Vũ Di, đồng thời mở rộng vùng trồng, để nhiều người hơn có thể thưởng thức hương vị “nham cốt hoa hương” – tinh túy của đất đá và thời gian.

Châu Trà

Châu trà chỉ vùng đồng bằng và ruộng bãi ven sông ngoài khu bảo tồn tự nhiên. Đất vàng hoặc phù sa ven sông, phạm vi rộng, tiêu biểu là hai bờ Sùng Khê và Hoàng Bá Khê – nơi đất chủ yếu là hoàng thổ pha cát, được bồi tụ qua thời gian.

Nhờ diện tích rộng, đây là khu vực sản xuất trà lớn nhất hiện nay. Tuy nhiên, vì địa hình bằng phẳng, ít khoáng chất, trà có hương vị nhẹ, ít “nham vận” hơn. Dẫu vậy, châu trà lại có sức hấp dẫn riêng: vị dễ uống, hậu ngọt dịu, thích hợp cho người mới làm quen với Nham Trà.

Ngoại Nham

Ngoại Nham là trà sản xuất theo kỹ pháp Nham Trà nhưng trồng ngoài địa giới núi Vũ Di.
Dù cùng quy trình sao, ủ, lên hương, nhưng khác biệt về thổ nhưỡng và khí hậu khiến trà này không có “nham vận”. Người địa phương gọi chung là “ngoại sơn trà”.

Chúng có hương vị riêng, nhưng không thể đại diện cho chuẩn mực của Nham Trà chính tông.

Giá trị thật của “Nham Vận”

Giữa vô vàn danh trà Trung Hoa, “nham vận” là điều khiến Nham Trà Vũ Di trở nên đặc biệt. Đó là cảm giác “xương đá và hương hoa” hòa làm một: vị khoáng nhẹ thấm dần qua đầu lưỡi, hậu ngọt lan tỏa, hương thanh thoát mà sâu lắng.

“Chính nham có nham vận chính tông”

Câu nói này không chỉ nói về địa lý, mà còn phản ánh tinh thần truy cầu sự thuần khiết và tự nhiên trong văn hóa trà Trung Hoa.

Xem thêm: 8 điểm mấu chốt giúp bạn hiểu rõ Nham trà Vũ Di

Nham Trà Vũ Di là sự kết tinh giữa đất đá, mây nước và bàn tay con người. Mỗi cấp độ từ chính nham đến bán nham, châu trà hay ngoại nham đều có vị thế riêng. Tất cả cùng kể nên một câu chuyện về vùng đất Vũ Di huyền thoại, nơi hương trà và linh khí núi đá hòa quyện thành một di sản văn hóa bất tử.

TSTN tổng hợp và dịch